Meer dan cultureel onbegrip in Babel
tekst Mart Wegman
De gift van een geweer van een Japanner aan een Marokkaan blijkt in de film Babel van regisseur Alejandro Gonzáles Iñárritu het startpunt te zijn voor een complexe constructie van gebeurtenissen. Wanneer twee Marokaanse schaapsherdertjes met dit geweer uit baldadigheid op een bus schieten, daarbij een Amerikaanse toeriste verwondend, is dit de aanzet voor vier verhalen waarvan de effecten voelbaar zijn op drie continenten. Binnen een mum van tijd is de kwajongensstreek verworden tot een vermeende terroristische aanslag en zaait het incident wereldwijd angst.
Na Amores Perros (2000) en 21 Grams (2002) is Babel het laatste deel uit de trilogie van
Iñárritu en zijn scenarioschrijver Guillermo Arriaga. En net als in hun twee vorige films hanteren de twee in Babel verschillende, ogenschijnlijk op zichzelf staande parallelvertellingen die op het eind met elkaar in verbinding worden gebracht.
Binnen die verhalen lijkt het aanvankelijk te gaan over personages die, als gevolg van miscommunicatie, op het punt staan de controle over hun levens te verliezen. Miscommunicatie, want er wordt in de film in het Engels, Berbers, Spaans, Japans en zelfs in gebarentaal gecommuniceerd. In tegenstelling tot de Babylonische spraakverwarring -in de bijbel het gevolg van menselijke hoogmoed-, onststaan de dillemma´s in Babel door een samenspel van actuele problemen die samen een voedingsbodem zijn voor argwaan en achterdocht.
De wereld van nu is niet meer via simpele vraag -antwoord films uit te drukken, lijkt Iñárritu zijn publiek duidelijk te willen maken. In een tijd waarin massamedia en razendsnelle informatievoorziening een global village suggereren en de wereld kleiner lijkt te worden, komen grote, moeilijk overkoombare cultuurverschillen nog meer aan de oppervlakte. In zo'n complexe wereld is de rechtlijnige en eenduidige visie van hedendaagse machthebbers -goed is goed, kwaad is kwaad- een achterhaalde, zo lijkt zijn boodschap.
Iñárritu roert in Babel´s verschillende verhaallijnen een aantal actuele maatschappelijke thema's aan en schuift deze op ingenieuze wijze in elkaar.MozaïkprincipeWat voegt een dergelijke gecompliceerde vertelstructuur toe? Eenvoudig kan het een trucje worden om een relatief simpel verhaal onnodig ´moeilijk´ te maken.
In Babel is dat echter totaal niet het geval. Juist door deze structuur -verschillende kleine verhalen, door elkaar verteld- weekt de film zich, net als Oscarwinnaar Crash (Paul Haggis, 2006), los van de alledaagse werkelijkheid, en wordt er een soort van universaliteit gesuggereerd: cultureel onbegrip is een mondiaal dillemma. Deze schijn van universaliteit creëert een ongrijpbaar gevoel van onrust. Wanneer een Mexicaanse au pair met twee kinderen door de woestijn doolt, toont in Tokio een doofstom meisje uit onmacht en onzekerheid haar naakte lichaam aan een verbaasde politieagent.
Door de diversiteit van de vier verhalen -en daarmee hun gebrek aan eenduidigheid, klopt Iñárritu voor interpretatie ervan aan bij de kijker: wat wil deze zien? Is dit een film over de onnodige en overdreven angst voor wapenhandel terrorisme in een post- 9/11 wereld? Of gaat het verhaal over de invloed van massamedia en de maakbaarheid van hypes? Voor een ander zal het het gaan over isolatie en individualisering als gevolg van toegenomen globalisering.
Trend
De komende weken verschijnen er meerdere films die zowel qua structuur als thematiek behoorlijk wat met elkaar gemeen hebben. Niet langer gaat het bij deze producties om een allesoverkoepelend verhaal, maar om een samenspel tussen kleine, los samenhangende vertellingen. De lijn die enkele jaren geleden werd ingezet met onder andere Iñárritu's Amores Perros, loopt via Magnolia (Paul T. Anderson, 1999) en Traffic (Steven Soderbergh, 2000) naar Crash, en nu dus naar Babel. Recente producties als Alphonso Cuaron's Children of Men, Stephen Frears The Queen en Martin Scorsese's The Departed zijn films die qua thematiek en vertelstructuur eveneens afwijken van de gangbare klassieke filmtaal. Losse parallelvertellingen fungeren als instrument om moelijk over één kam te scheren maatschappelijke problemen van de moderne tijd visueel vorm te geven.
Het lijkt erop alsof de hedendaagse wereldwijde problemen als de oorlogen in Irak en Afghanistan, de angst voor het terrorisme en het toenemen van de globalisering filmmakers dwingen tot het voelbaar maken van een soort algemeen, moeilijk te omvatten gevoel van onrust in hun producties, zodat de filmkijker, van waar ook ter wereld, zijn eigen conclusies kan trekken.
Babel laat zien dat het mozaïekprincipe in films deze gevoelens niet zozeer kan tónen, alswel voélbaar kan maken. Nog eens wordt aangetoond aan dat de filmtaal niet gaat over dat wat je ziet, maar misschien nog wel veel meer over dingen die niet met een camera vast te leggen zijn.